معرفی بیماری‌ های کشنده گوسفندان

مقدمه

دامداری ها و افرادی که در زمینه خرید و فروش گوسفند فعالیت دارند، باید در راستای بیماری کشنده گوسفندان اطلاعات جامعی را به دست آورند و با استفاده از معلومات موردنظر، به راحتی بیماری های واگیردار و خطرناک گوسفندان را تشخیص و از خرید و فروش آن ها امتناع کنند. مجموعه تهران دام در این صفحه با ارائه اطلاعات کامل در زمینه بیماری‌ های ویروسی، عفونی و انگلی گوسفند، شما را راهنمایی می کند.

بیماری‌ های کشنده گوسفندان چیست و چرا اهمیت دارند؟

گوسفندان در طول زیست خود، به بیماری های واگیردار و غیر واگیردار مختلفی مبتلا می شوند که برخی از آن ها ساده و سطحی بوده و با اقدامات درمانی ساده بهبود می یابند. اما مواردی که به عنوان مبحث خطرناک در بیمارهای گوسفندان مطرح می شود، بیماری های ویروسی، عفونی و انگلی واگیردار آن ها است. علائم بیماری در گوسفند از اصلی ترین مواردی می باشد که امکان شناسایی و تشخیص نوع بیماری را برای دامپزشکان و فعالان این حیطه فراهم می کند.

بیماری های کشنده گوسفندان، همواره دارای علائم خاصی هستند که می تواند جزو علائم های خطرناک برای سلامتی آن ها باشد. تنگی نفس، عدم تعادل در ایستادن و راه رفتن، اسهال، تب و… جزو آشناترین علائم بیماری های خطرناک گوسفندان است که با توجه به نوع ویروس و باکتری ناقل، تشدید آن با سرعت مختلفی صورت می گیرد.

بیشترین نوع بیماری کشنده گوسفندان، واگیردار هستند و به واسطه ویروس و انتقال آن ها به دیگر دام ها در اثر مجاورت و ارتباط نزدیک، سرایت پیدا می کند. بنابراین آگاهی از انواع بیماری های خطرناک و راه های پیشگیری و شیوع آن، از مهم‌ترین مباحث در این زمینه به شمار می رود. بیماری های واگیردار و خطرناک دام ها، می تواند در عرض چند روز دام را از پا درآورد که در صورت سرایت به دیگر دام ها، زیان هنگفتی را به دامداران وارد کند.

از سویی دیگر ممکن است برخی از دام ها با ابتلا به ویروس یا میکروب های واگیردار بیماری های مذکور، مورد خرید و فروش قرار بگیرند که این کار انتقال بیماری به انسان را از طریق ذبح دام و توزیع گوشت آن امکان پذیر می سازد.

 آنتروتوکسمی (ورم روده)؛ شایع ‌ترین بیماری مرگبار در گوسفندان

یکی از شایع ترین بیماری های خطرناک دام ها، آنتروتوکسمی گوسفندان است که با عنوان پرخوری نیز شناخته می شود. باکتری کلستریدیوم که در نوع C وD  در دستگاه گوارش گوسفندان زندگی می کند، در حالت نرمال آسیبی به سیستم ایمنی آن ها وارد نمی سازند. اما در صورتی که تغییر عادت غذایی گوسفندان عوض شود، میزان فلور بدن آن ها افزایش داده و پرخوری گوسفندان را ایجاد می کند. تغییر عادات غذایی گوسفندان از تر به خشک و بالعکس، سبب فعال شدن این باکتری و آسیب مخرب آن می شود. بنابراین باید در تغییر فصل که غذای گوسفندان تغییر می کند، روال آرامی را پیمود و آب کافی را در اختیار آن ها قرار داد.

از جمله علائم این بیماری می توان به بی حالی، اختلال در تنفس، راه رفتن مشکل دار، لگد زدن به شکم، افزایش آب دهان و… اشاره کرد که اصلی ترین راه پیشگیری آن تزریق واکسن موردنظر می باشد. این بیماری از طریق آزمایش‌ مدفوع حیوان قابل تشخیص است.

بیماری تب برفکی؛ تهدیدی برای کل گله‌ های دامی

تب برفکی در دام جزو بیماری های ویروسی شایع می باشد که علاوه بر گوسفندان تمامی دام ها را درگیر می کند و در صورت عدم درمان مناسب منجر به مرگ آن ها می شود. این بیماری که بر اثر ویروس آفتوویروس شکل می گیرد، بسیار مسری می باشد و می تواند در کمترین زمان، تمامی دام ها را درگیر کند. در اثر ابتلای گوسفندان به این بیماری، علائمی نظیر تب شدید، بی اشتهایی، جوش های چرکی و زخمی در دهان، بینی و پاهای دام، لنگ زدن، افزایش بزاق دهان و کاهش شیردهی بروز پیدا می کند.

در صورت مشاهده این علائم و تشخیص بیماری مذکور، لازم است که قرنطینه سازی گوسفندان مبتلا در اولویت قرار بگیرد و سپس با استفاده از دارو درمانی و درمان های تخصصی، ویروس موردنظر از بین برود. باقی دام ها نیز باید برای پیشگیری از واکسن گوسفند استفاده کنند.

 بیماری آبله گوسفندی؛ علائم، پیشگیری و درمان

یکی از بیماری کشنده گوسفندان، آبله گوسفندی نام دارد که از طریق ویروس خاص تکثیر یافته و به صورت مستقیم و غیر مستقیم در بین دام ها سرایت می کند. این بیماری همواره باعث به وجود آمدن آبله و جوش های مختلف و قسمت های مختلف پوست حیوان می شود و در کنار آن تب، کاهش اشتها و بی حالی را رقم می زند. ویروس موردنظر با تاثیرگذاری در عدد لنفاوی حیوان، باعث تشدید علائم آن می شود.

لذا حیوانات می توانند از طریق تماس بدنی یا مصرف خوراکی و آب آلوده و تنفس هوا به این ویروس مبتلا شوند که گوسفند آلوده باید سریعا جداسازی شود و همراه با تقویت بدن, دارودرمانی را داشته باشد. طبق تجارب به دست آمده، بهترین راه پیشگیری آن واکسن آبله است که می تواند از مرگ و میر گوسفندان به علت سن بالا و ابتلا به این بیماری جلوگیری کند.

بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR)؛ قاتل خاموش گوسفند

یکی از انواع بیماری کشنده گوسفندان، طاعون می باشد که با عنوان PPR شناخته می شود و طبیعتا نشخوارکنندگان کوچک نظیر گوسفند و بز را درگیر می کند. این بیماری مرگ ناگهانی گوسفند را سبب ساز می شود و علت این امر سپری شدن مدت زمان 4 الی 5 روزه برای بروز علائم آن می باشد که در این مدت می تواند تمامی سیستم ایمنی و گوارشی دام را به خطر بیاندازد.

گوسفندانی که با ویروس موربیلی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در تماس بوده اند، به بیماری طاعون دچار می شوند که علائم بسیار شدید و حادی را ایجاد می کند. این بیماری در اولین بروز نشانه، به صورت حاد می باشد و می تواند در عرض چند روز فوق حاد شده و تلف شدن دام را به وجود آورد.

علائمی که برای بیماری طاعون گوسفندان مورد معرفی قرار گرفته اند شامل بی حالی شدید، اسهال، قرمزی چشم و آبریزش آن، تغییر لایه مخاطی دهان و واژن، تب و لرز شدید، جوش و زخم دهانی و بوی بد ناشی از آن، التهاب ریه و تنفس سخت می باشد.

بسیاری از گوسفندان مبتلا در اثر اسهال بیش از حد و کم آبی بدن ناشی از آن تلف می شوند بنابراین مصرف بالای آب توسط گوسفند، باید در طول مسیر درمان مهم تلقی شود. گوسفند سالم می تواند از طریق تنفس هوای آلوده، ارتباط با گوسفند آلوده و یا مصرف خوراکی و آب آلوده به ویروس مبتلا شود که باید در اولین، از گله مرحله جداسازی شده و با استفاده از آنتی بیوتیک های تخصصی و  ویتامین های A، D3 و E، تقویت و درمان شود. در نظر داشته باشید لاشه حیوان تلف شده از این بیماری، باید حتما معدوم سازی شود تا ویروس حاصل از آن تکثیر نگردد. تزریق واکسن بهترین گزینه برای پیشگیری از بیماری طاعون گوسفندان می باشد که اهمیت به آن ضروری شناخته می شود.

  تب مالت در گوسفندان و انتقال آن به انسان (زئونوز)

تب مالت نیز به عنوان یکی از بیماری های عفونی و خطرناک گوسفندان، برنامه معدوم سازی گوسفندان مبتلا را استارت می زند. این بیماری که توسط باکتری بروسلا ایجاد می شود، گوسفندان را به راحتی درگیر می کند و سرایت آن را در سریع ترین حالت ممکن به انسان ها امکان پذیر می سازد.

بیماری تب مالت که با عنوان بروسلوز نیز شناخته می شود، باعث سقط جنین در ماه های آخر بارداری گوسفندان می شود و باعث تورم بیضه، کاهش شیر و همچنین بی حالی آن ها نیز می گردد. در صورتی که انسان به مدفوع گوسفند آلوده و یا جنین مرده آن دست بزند، به راحتی مبتلا می شود. حتی مصرف شیر گوسفند آلوده به تب مالت نیز از رایج ترین راه های انتقال این بیماری به انسان شناخته می شود.

درمان گوسفندان مبتلا، سخت و هزینه بر است. بنابراین بهترین گزینه جداسازی سریع آن ها و معدوم سازی می باشد. لذا برای پیشگیری از این بیماری، لازم است که محل نگهداری دام ها، از شرایط بهداشتی برخوردار باشد و تمامی گوسفندان نیز از واکسن موردنظر بهره ببرند. بهترین راه تشخیص این بیماری در دام ها، آزمایش خون گوسفند و آزمایش جنین مرده زودرس آن ها است. همچنین می توان با معاینه بالینی نیز از قبیل مشاهده تورم بیضه ها، به وجود این بیماری در بدن گوسفندان پی برد.

کوکسیدیوز؛ بیماری انگلی با تلفات بالا در بره‌ ها

بیماری انگلی کوکسیدیا که توسط انگل ایمریا ایجاد می شود، اغلب مواقع بره های گوسفند را درگیر کرده و باعث افت سیستم ایمنی و گوارش آن ها می شود. این انگل با لانه گزینی در گوارش بره ها و گوسفندان باعث اسهال شدید، مدفوع آبکی، بی حالی، کاهش وزن، کم آبی و در مواقع شدید، مرگ می شود. بره ها در صورت کم آبی بدن می توانند مرگ را زودتر از گوسفندان مبتلا به این انگل تجربه کنند.

انگل ایمریا به صورت اوسیست در مدفوع گوسفندان مبتلا وجود دارد که حدود دو تا چهار هفته بیرون از بدن گوسفندان زنده می ماند و از طریق تماس گوسفندان، به بدن آن ها منتقل می شود. این انگل بیشتر در محیط های مرطوب که دارای بارندگی است دیده می شود و به همین دلیل در اسهال آبکی گوسفندان نیز زنده می ماند.

برای جلوگیری از انتقال این بیماری، باید محیط زیست گوسفندان به خصوص بره ها خشک و بهداشتی باشد و از مجاورت بره ها با مدفوع گوسفندان جلوگیری شود. خوشبختانه این انگل قابلیت انتقال به انسان را ندارد و منجر به بیماری زایی انسان نمی شود. برای درمان کوکسیدیا لازم است که به تغذیه بره ها توجه زیادی شود و در کنار تامین ویتامین و املاح موردنیاز، آب کافی نیز برای جبران کم آبی ناشی از اسهال، در اختیار آن ها قرار بگیرد. مصرف داروهای ضدکوکسیدیا یکی از راه های درمانی ویژه این بیماری است. اما به صورت کلی بیماری کوکسیدیا به عنوان بیماری کشنده گوسفندان و بره ها، زیان قابل توجهی به دامداران می زند و درمان هزینه بری را دارا است.

  بیماری تب Q؛ خطرناک برای دام و دامدار

تب کیو نیز مانند سایر بیمارهای عفونی به مرگ ناگهانی گوسفند منجر می شود با اینکه هیچگونه علائم خاصی را برای دام ها به وجود نمی آورد. تب کیو توسط باکتری Coxiella burne ایجاد می شود و با درگیر کردن گوسفندان، باعث مرده زایی و سقط جنین آن ها می شود و در مواردی تب و کاهش شیر گوسفند ماده را به وجود می آورد.

این بیماری به یکی از مسری ترین بیمارهای دام شناخته می شود که بسیار سریع انسان را آلوده می کند. مصرف شیر آلوده، دست زدن به گوسفند آلوده و یا گوشت آن و همچنین تنفس هوای محیط زیست گوسفندان مبتلا، از راه های سرایت این بیماری می باشد که در انسان ها علائمی مانند تب، درد، اسهال، تهوع و استفراغ دارد. درمان دام های مبتلا با آنتی بیوتیک و استریل کردن محیط زندگی گوسفندان انجام می گیرد. این بیماری به علت هدف قرار دادن جنین های گوسفندان و مرگ آن ها، از نظر اقتصادی بسیار زیان بار است.

مسمومیت غذایی و خوراکی؛ یکی از عوامل ناگهانی مرگ دام

خوراکی و آب مصرفی دام ها در صورت داشتن قارچ و سم های مختلف می تواند مسمومیت های خفیف تا حاد را برای گوسفندان به وجود آورد. برخی از مسمومیت ها در دسته انواع بیماری کشنده گوسفندان قرار می گیرد و می تواند در سریع ترین زمان ممکن جان گوسفندان را بگیرد. لذا جهت جلوگیری از مسمومیت غذایی گوسفندان لازم است که محیط زیست آن ها بهداشتی باشد و توجه کافی به بهداشت خوراکی و آب مصرفی آن ها صورت بگیرد. علائم مختلفی برای این عارضه وجود دارند که از اصلی ترین آن می توان به مشکل تنفسی، مشکل گوارشی، کاهش اشتها، بی حالی، تشنج و مرگ اشاره کرد. از جمله مسمومیت های خطرناک دام ها به قرار زیر هستند:

مسمومیت با آفلاتوکسین

قارچ های سمی با تولید آفلاتوکسین، می توانند دستگاه گوارش و کبد دام ها را درگیر کنند که این سم بیشتر در کنسانتره های دامی و یونجه ها وجود دارد.

مسمومیت با نیترات

آب حاوی نیترات بالا برای گوسفندان مسمومیت شدید را ایجاد می کند.

مسمومیت با مس

مصرف خوراکی های حاوی مس و تجمع آن در کبد گوسفند، طبیعتا منجر به مسمومیت دام و مرگ آن می شود.

سموم گیاهی

بسیاری از گیاهان موجود در مراتع با داشتن بیماری های خاص یا تولید سموم، منجر به مشکلات گوارشی گوسفندان می شود.

 بیماری تب خونریزی‌ دهنده کریمه کنگو؛ انتقال، پیشگیری، خطرات

با گزش کنه، بیماری ویروسی تب کریمه کنگو برای انسان ها و گوسفندان ایجاد می شود که علائم خاصی را به غیر از تب و بی حالی برای دام ها ندارد. اما در صورت ابتلای گوسفندان به این بیماری و ذبح آن ها، امکان انتقال آن به انسان از طریق تماس با گوشت آلوده و مصرف آن وجود دارد. لذا لازم است گوشت تازه ذبح شده به مدت 24 ساعت در دمای منفی چهار درجه سانتیگراد قرار بگیرد تا ویروس این بیماری از بین برود.

برای پیشگیری از انتقال این بیماری بین گوسفندان، لازم است در درجه اول واکسن موردنظر تزریق شود و سپس سم پاشی برای از بین بردن کنه های موجود در محیط زیست دام ها صورت بگیرد. انسان در صورت تماس با حیوانات و حتی کنه ها بدون دستکش محافظتی، به این بیماری دچار می شود و علائمی نظیر تب، درد عضلانی، سردرد، بی حالی و بثورات پوستی شدید را بروز می دهد.

هاری در گوسفندان؛ بیماری کم‌یاب اما مرگبار

هاری نیز به عنوان بیماری کشنده گوسفندان، منجر به از دست رفتن گوسفندان درگیر می شود. این بیماری با گاز گرفتن و انتقال بزاق دهان حیوان آلوده (سگ یا گرگ مبتلا) به بافت گوشتی و خونی گوسفند سالم انتقال داده می شود که حیوان در صورت ابتلا با علائمی نظیر خودداری از خوردن آب و غذا، عصبی شدن، افسردگی و ترشح بیش از حد بزاق دهان مواجه می شود. در صورت تایید بیماری هاری در گوسفند، باید سریعا آن را از دیگر دام ها جدا کرد و به معدوم سازی آن پرداخت. گوسفندان نیز مانند انسان ها در اولین مواجه با گاز گرفتگی، نیاز به واکسن هاری دارند که در این صورت امکان زنده بودن خواهند داشت.

علائم هشدار دهنده برای شناسایی بیماری ‌های مرگبار گوسفند

برخی از بیماری های خطرناک گوسفند که علائم سریعی را بروز می دهند، باید مورد بررسی قرار بگیرند. تنفس سخت، کاهش اشتها، اسهال یا مدفوع آبکی، براق دهان و بی حالی جزو اصلی ترین علائمی است که می تواند در تشخیص نوع بیماری خطرناک گوسفندان دخیل باشد. لذا با مشاهده اولین علائم و جداسازی آن ها از گله، باید معاینه توسط دامپزشک انجام بگیرد تا نوع بیماری به واسطه انجام آزمایش های خون یا مدفوع مشخص شود.

 نقش واکسیناسیون و داروی ضدانگل در جلوگیری از مرگ و بیماری

طبیعتا در درمان بیماری دام، از واکسن و داروهای ضدانگل به عنوان یک حرکت پیشگیرانه استفاده می شود. اما می توان با مشاهده اولین علائم بیماری در تعدادی از گوسفندان، سایر گوسفندان سالم گله را برای پیشگیری از ابتلا، واکسینه کرد. داروهای ضدانگل نیز یکی دیگر از اقدامات مهم و پیشگیرانه می باشد که می تواند ضمن از بین بردن انگل موجود در بدن گوسفندان بیمار، از انتقال آن ها به گوسفندان سالم نیز جلوگیری کند. چالش جدی بیماری کشنده گوسفندان، مرگ آن ها است که واکسینه کردن و انگل زدایی از دو اقدام مهم برای پیشگیری از این امر می باشد.

روش‌ های  پیشگیری از گسترش بیماری‌ های واگیر در گله

عموما داشتن یک برنامه اختصاصی برای کاهش بیماری گله و جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری کشنده گوسفندان، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. دامداران باید با توجه به مواردی که در زیر ارائه می شود، اصلی ترین راه را برای پیشگیری از گسترش بیماری‌ های خطرناک گوسفندان انتخاب نمایند.

بهداشت محیط زیست

محیط زندگی دام ها باید طبق برنامه خاصی، ضدعفونی شود و با از بین بردن مدفوع آن ها و شستشو و استریل کردن تجهیزات مهم از جمله دانخوری و آبخوری، بهداشت محل زندگی گوسفندان رعایت شود.

تهویه مناسب

به کارگیری از دستگاه و تجهیزات تهویه مناسب برای محیط زندگی گوسفندان می تواند از تنفس هوای آلوده به ویروس و باکتری توسط گوسفندان سالم جلوگیری کند و امکان ابتلای آن ها به بیماری را از طریق تنفس هوای آلوده به حداقل برساند.

واکسیناسیون

دام ها براساس شرایط و دستورالعمل های ارائه شده از سوی سازمان بهداشت، باید واکسینه شوند و اهمیت به این موضوع برای پیشگیری از ابتلای آن ها به بیماری های کشنده از الزامات است.

  نقش مدیریت دامداری در کنترل و کاهش بیماری ‌های کشنده گوسفندان

مدیریت یک دامداری صرفا معطوف به افزایش گله و تولیدمثل دام ها نیست بلکه کنترل جمعیت و توجه به بهداشت و پیشگیری از بیماری های دام نیز در این حیطه مورد توجه قرار می گیرد. از جمله راهکارهایی که در حوزه مدیریت دامداری نیاز به اجرا دارد به قرار زیر هستند:

کنترل تردد در محیط زیست دام

از رفت و آمد غیر ضروری خودروها و افراد در محیط زندگی دام ها جلوگیری شود تا انتقال ویروس، میکروب و هرگونه عامل بیماری زا از خارج از محیط به حداقل برسد.

ضدعفونی محیط

تدوین برنامه منظم و قابل اجرا برای ضدعفونی کردن محیط زندگی دام ها در راس این امور می باشد که کنترل جدی بیماری های مختلف ار جمله بیماری کشنده گوسفندان را منجر می شود.

تغذیه مناسب

جهت پیشگیری از بیماری گوسفند، توجه به نوع تغذیه آن ها و تقویت سیستم ایمنی گوسفندان در اولویت می باشد که باید به صورت اصولی و با شناخت کامل مواد و املاح موردنیاز دام ها اجرایی شود.

نظارت کامل بر گله

بررسی سلامت گله ها به طور منظم، در درمان بیماری دام و نتیجه بخش بودن آن بسیار موثر می باشد. لذا در صورت تایید بیماری خاص، گوسفندان مبتلا جداسازی شده و اقدامات حیاتی برای درمان بیماری موردنظر اجرا شود و در کنار اقدامات پیشگیرانه اساسی برای کنترل عامل بیماری زا صورت پذیرد.

نتیجه گیری

بیماری کشنده گوسفندان از اصلی ترین چالش های دامداران به شمار می رود که نیاز به بررسی، درمان و پیشگیری دارد. بیماری‌ های متعدد عفونی، ویروسی و انگلی برای گوسفندان خطرناک می باشد که باید سریعا مورد بررسی قرار بگیرد و اقدامات درمانی و پیشگیری آن ها انجام شود. تهران دام با معرفی مهمترین بیماری‌ های خطرناک دام، اقدامات لازم برای شناخت و درمان آن را در این صفحه ارائه نمود.